برگزاری نشست "نقش نهادهای تعلیم و تربیت در هویت بخشی نسل نو در بستر جهانی شدن" پانزدهمین پیش نشست همایش علوم انسانی و هویت ایرانیان
ارسال شده در تاریخ :
در تاریخ 17 دی ماه 1403 پیش نشست تخصصی با عنوان "نقش نهادهای تعلیم و تربیت در هویت بخشی نسل نو در بستر جهانی شدن" توسط کمیته علوم انسانی و ابعاد روانشناختی- تربیتی هویت ایرانیان، همایش علوم انسانی و هویت ایرانیان در دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شیراز با حضور اساتید، معلمان و دانشجویان برگزار گردید.
در ابتدای جلسه دکتر نورالله محمدی ریاست محترم دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شیراز دقایقی در باب هویت و نهاد تعلیم و تربیت سخن گفتند. دکتر محمدی سه سازه ی تعلیم و تربیت، هویت ،جهانی شدن را کدهای کلیدی نهاد تعلیم و تربیت دانستند و همچنین خاطر نشان شدند که اموزش،کلید درونی سازی هویت است.
سپس دکتر صادق زاده قمصری دعوت به سخنرانی شدند. ایشان ابتدا به معرفی کلیات سند تحول بنیادین پرداختند. یافته های طرح تلفیق نتایج مطالعات نظری طرح تحول بنیادین، در قالب سه الگوی مفهومی کلان (فلسفه تربیت در جمهوری اسلامی ایران، فلسفه تربیت مدرسه ای در جمهوری اسلامی ایران، رهنامه نظام تربیت مدرسه ای جمهوری اسلامی ایران) سازمان یافته اند.
ایشان ضمن بیان مطالب فوق، استفاده از پژوهش های نظام مند نظام تربیت مدرسه ای در سطح ملی، پرهیز از رویکرد نظریه پردازی محض، استفاده از الگو نظری و بومی با رویکرد اسلامی و ایرانی، به کار بردن مفاهیم متناسب با واقعیت، استفاده از ارزش های اسلامی در تدوین و اجرای سند تحول بنیادین را نیز مطرح کردند.
همچنین خاطر نشان کردند که ما بایستی نظریه های رایج در دنیا ،تجارب دنیا را ببینیم و بسنجیم اما متناسب با جامعه و ارزش های خودمان از آن ها بهره ببریم. از جمله نکات مهم سند تحول عناصر مفهومی کلیدی همچون حیات طیبه ، نظام معیار اسلامی،هویت و.. می باشد که به فرهنگ ایرانی تعلق دارد.
به گفته ایشان، هویت بخشیدنی نیست اما می توان برای آن زمینه سازی کرد. و همچنین هویت پویا و متحول و واقعیتی سیال است و جنبه های مختلفی اعم از فردی، اجتماعی و همچنین دارای لایه های جهانی، دینی مذهبی، ملی، جنسیتی قومی و حرفه ای است؛ همه ابعاد و لایه های هویت باید به طور ترکیبی، یکپارچه و متعادل با کسب شایستگی های لازم جهت درک و اصلاح مداوم موقعیت خود و دیگران بر اساس نظام معیار ربوبی تکوین و تحول یابد.
دکتر قمصری در ادامه سه سوال کلیدی در باب هویت را مطرح و به آنها پاسخ داد:
1- از مفهوم کلیدی هویت در مبانی نظری تحول بنیادین،چه تعریف مشخصی ساخته و پرداخته شده است و این مفهوم دارای چه مولفه ها و خصوصیاتی است؟
2- پردازش این مفهوم در طرح تحول با توجه به کدام مبانی فلسفی و دینی بوده و این سازه مفهومی چه وجوه امتیازی از مفاهیم بدیل دارد؟
3- نهاد تربیت چه نقشی در تکوین و تعالی هویت نسل جوان در زیست بوم ایرانی اسلامی و جهانی دارد؟
وی در پاسخ به سوالات فوق گفت: اولین و مهم ترین محور هویت، انسان است. تعریف هویت در سند تحول بنیادین و نهاد تعلیم و تربیت، تفاوت ماهوی با تعریف هویت در فلسفه، روانشناسی، و جامعه شناسی دارد. مفهوم هویت در مبانی نظری تحول بنیادین این گونه تعریف شده است: انسان با داشتن فطرت الهی برخورداری از عواطف و تمایلات و استعدادهای طبیعی و تاثیرپذیری نسبی از عوامل محیطی و وراثتی، در اثر نوع استفاده از عقل خویش و چگونگی درک موقعیت های مختلف (معرفت) و نحوه ی مواجهه اختیاری با آنها (براساس باورها، گرایش، اراده و عمل فردی و جمعی)، به تدریج واقعیتی مشخص و سیال در دو بعد فردی و اجتماعی می یابد که از آن با نام "هویت" و در تعبیر قرآنی "شاکله" یاد می شود. به گفته ایشان، شرایط هرچه باشد در نهایت خود فرد هست که هویت خویش را شکل می دهد. مانند فرزند امام هادی ملقب به جعفر کذاب یا پسر نوح که شرایط برای هدایت و سعادت آن ها فراهم بود، اما هویتشان به شکل متناقضی شکل گرفت.
به عقیده دکتر قمصری، وجوه مشترک هویتی ما، ایرانی و اسلامی بودن ماست. از سوی دیگر دینداری از وجوه دیگر هویت ماست. همچنین هویت،سازه ای ترکیبی است. برای انسان هم هویت دینی لازم است و هم هویت ایرانی و مهم تر از این ها هویت انسانی که بالاترین سطح هویتی است.
تکوین و تحول هویت به نحوه خردورزی بستگی دارد، و این تکوین جریان منحصر به فردیست که به بعد فردی و اجتماعی وابسته است.
ایشان در تکمیل صحبت هایشان فرمودند: مدرسه موفق، مدرسه ایست که زمینه شکل گیری هویت ایرانی و اسلامی را فراهم کند. امروزه گرفتار دانش گرایی شدیم اما باید به عنوان دست اندرکاران نهاد تعلیم و تربیت ، روی صفات کار کنیم. و در نهایت اینکه مهم ترین نقش شکل دهی و ساخت هویت به وسیله نهاد تربیت است.
در ادامه دکتر خرمایی حول محور "آموزشِ منش در مدارس و نقش ان در انسجام بخشی هویت دانش آموزان" سخن گفتند.
به گفته ایشان منش به رفتارها و ویژگی هایی که ما خود را به وسیله ان ها تعریف میکنیم. منش اخلاقی از مهم ترین جنبه های هویت و دارای جایگاه خاصی است
منش اخلاقی نیز، آن چه که فرد به طور عمدی و بر اساس ارزش ها و اهداف، از خود می سازد، تعریف شد. رشد منش وابسته به تجربه است و تحت تاثیر فرهنگ و اجتماع قرار می گیرد. منش با افزایش سن به ویژه از بلوغ تا اوایل بزرگسالی افزایش می یابد و پس از آن به میزان اندکی رشد می یابد.
در ادامه از نقش و تاثیر نهاد تعلیم و تربیت در ساخت شرایط شکل گیری منش و اهمیت عنصر تجربه سخن گفته شد. به گفته ایشان ویژگی های خوب و فضائل قابل آموزش است و افراد بر اساس ان به هویت می رسند.
ایشان در انتها به منظور جمع بندی تربیت را اینگونه تعریف کرد: رساندن متربی از وضع موجود به وضع مطلوب. و گفتند تربیت در آموزش و پرورش مغفول مانده است
سومین سخنران این جلسه، دکتر تقوی عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز بود. ایشان "جایگاه هویت ملی در شکل گیری نهاد علم در ایران" را مورد بررسی و تببین قرار دادند.
به گفته دکتر تقوی هر دانشی در مسیر پیشرفت خود، علاوه بر پرورش در بستر تاریخیاجتماعی خود، بر مبانی مختلفی شامل اهداف، غایات و خواسته های محقق مبادی فلسفی، برداشت از هستی، انسان، معرفت و ... نیازهای مقطعی و راهبردهای حاکم بر نظام اموزشی یک کشور و... استوار است.
برای آن که به دانش های موردنیاز خود در یک سیستم یکپارچه که کمترین میزان تناقضات در آن وجود داشته باشد، دست یابیم، نیازمند آن هستیم که محققین ما به خصوص در رشته های علوم انسانی از طریق مباحث اقناعی، اولا نقدی بر قابلیت های علوم انسانی متداول داشته باشد. آنگاه مسیر و نقشه راهی را تدوین نمایند که ما را به سمت رفع نیازهای واقعی مان سوق دهد.
وی در پاسخ به این سوال که، برای اینکه خروجی علوم انسانی در کشور ما، دست یابی به مدل پیشرفته ای برای اداره جامعه مبتنی بر نیازها و اهداف ما باشد، چه باید کرد؟ گفت ما باید اولا نوک پیکان دانش را دنبال نماییم تا از دانش موجود عقب نمانیم. ثانیا تمهیداتی فراهم کنیم تا حداقل آن دسته از اساتیدی که علاقه مندند در چارچوب ساختن مدلی مناسب با زیست بوم ایران تلاش نمایند و زمینه را برای فعالیت مهیا ببینند. در ادامه مطرح کردند: آنچه امروز در دنیا به نام علم مطرح است، پارادایم ها و دیسپلین های علمی است. تعدد و تنوع در پارادایم های علمی (حداقل) در علوم انسانی، حاکی از آن است که به مسائل واحد به شکل های متعددی می توان نگریست.
برای هماهنگی نظامواره ها، باید بخش های مختلف جامعه رویکردی یکسان داشته باشند. پارادایم های علمی یک نظامواره با مبادی فکری معرفتی و روش شناختی خاص خود هستند. هر نظامواره علمی وقتی میتواند به حیات علمی خود ادامه دهد که از انسجام درون پارادایمی برخوردار باشد و بتواند به نیازهای محیطی خود پاسخ گوید، در غیر این صورت دیر یا زود منحل خواهد شد. اگر منفعل باشیم و راه ساده تر را برگزینیم یعنی دانشی که در یک زیست بوم خاص در یک مسیر تاریخی - اجتماعی و برای پاسخ به نیازهایی برخاسته از آن محیط شکل گرفته است را عیناً منتقل کنیم باید داشته های خود را که با داشته های فرهنگ مبداء ناسازگار است،کنار بگذاریم چون نظامواره باید وحدت داشته باشد و التقاط دردسرساز است .
ایشان ضمن بیان مثل سندروم دونده ی متوهم (مثل فردی که در میان گروهی دونده قرار گرفته است ولی نه مبدا را میداند و نه مقصد را!)؛ وضعیت دانشگاه های امروز کشور را مشابه این مثل دانست. از دانشگاه های امروزیست در ایران که در میانه راه دانشگاه های غرب وارد شدند، در حالی که فکر می کنند با آن ها هم مسیرند ولی مبدا، مقصد و هدف آن ها را نمی دانند.
در انتها دکتر مرزوقی در باب " نسبت تربیت و هویت از منظر رویکرد بومی_جهانی " سخن گفتند.
ایشان در ابتدا به تعریف و تحلیل مفهوم تربیت و معنا و ریشه آن پرداختند. و در ادامه در باب هویت گفتند، کارکرهای هویت تعیّن، تعلق و تمایز است . عامل وصل و فصل ماست. سپس در بحث از مسئله شکل گیری دهکده جهانی تحت تاثیر وسایل ارتباطی گفت: انقلابی که به واسطه سرعت شدت و گسترش حیرت آورتکنولوژی اطلاعات و تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات، رخ داده است؛ آرامش، امنیت و هویت پیشین انسان ها و جوامع را در معرض تغییر، تحول و تهدید قرار داده است. از این رو به لحاظ هویت مورد تهدیدی همه جانبه قرار داریم.
به گفته ایشان نکته مهم این است که مرز سیاسی و فرهنگی دیگر مفهومی ندارد. بنابراین به نقش مهم آموزش و پرورش و عمل تربیت در مسئله هویت در وضعیت کنونی پرداختند.
در نهایت ایشان تربیت ایده ال را بدین گونه تعریف کردند : تربیت یک انسان عامل- عاقل -وطن خواه -جهان نگر .
در انتها جلسه با پرسش و پاسخ به اتمام رسید.
در ابتدای جلسه دکتر نورالله محمدی ریاست محترم دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شیراز دقایقی در باب هویت و نهاد تعلیم و تربیت سخن گفتند. دکتر محمدی سه سازه ی تعلیم و تربیت، هویت ،جهانی شدن را کدهای کلیدی نهاد تعلیم و تربیت دانستند و همچنین خاطر نشان شدند که اموزش،کلید درونی سازی هویت است.
سپس دکتر صادق زاده قمصری دعوت به سخنرانی شدند. ایشان ابتدا به معرفی کلیات سند تحول بنیادین پرداختند. یافته های طرح تلفیق نتایج مطالعات نظری طرح تحول بنیادین، در قالب سه الگوی مفهومی کلان (فلسفه تربیت در جمهوری اسلامی ایران، فلسفه تربیت مدرسه ای در جمهوری اسلامی ایران، رهنامه نظام تربیت مدرسه ای جمهوری اسلامی ایران) سازمان یافته اند.
ایشان ضمن بیان مطالب فوق، استفاده از پژوهش های نظام مند نظام تربیت مدرسه ای در سطح ملی، پرهیز از رویکرد نظریه پردازی محض، استفاده از الگو نظری و بومی با رویکرد اسلامی و ایرانی، به کار بردن مفاهیم متناسب با واقعیت، استفاده از ارزش های اسلامی در تدوین و اجرای سند تحول بنیادین را نیز مطرح کردند.
همچنین خاطر نشان کردند که ما بایستی نظریه های رایج در دنیا ،تجارب دنیا را ببینیم و بسنجیم اما متناسب با جامعه و ارزش های خودمان از آن ها بهره ببریم. از جمله نکات مهم سند تحول عناصر مفهومی کلیدی همچون حیات طیبه ، نظام معیار اسلامی،هویت و.. می باشد که به فرهنگ ایرانی تعلق دارد.
به گفته ایشان، هویت بخشیدنی نیست اما می توان برای آن زمینه سازی کرد. و همچنین هویت پویا و متحول و واقعیتی سیال است و جنبه های مختلفی اعم از فردی، اجتماعی و همچنین دارای لایه های جهانی، دینی مذهبی، ملی، جنسیتی قومی و حرفه ای است؛ همه ابعاد و لایه های هویت باید به طور ترکیبی، یکپارچه و متعادل با کسب شایستگی های لازم جهت درک و اصلاح مداوم موقعیت خود و دیگران بر اساس نظام معیار ربوبی تکوین و تحول یابد.
دکتر قمصری در ادامه سه سوال کلیدی در باب هویت را مطرح و به آنها پاسخ داد:
1- از مفهوم کلیدی هویت در مبانی نظری تحول بنیادین،چه تعریف مشخصی ساخته و پرداخته شده است و این مفهوم دارای چه مولفه ها و خصوصیاتی است؟
2- پردازش این مفهوم در طرح تحول با توجه به کدام مبانی فلسفی و دینی بوده و این سازه مفهومی چه وجوه امتیازی از مفاهیم بدیل دارد؟
3- نهاد تربیت چه نقشی در تکوین و تعالی هویت نسل جوان در زیست بوم ایرانی اسلامی و جهانی دارد؟
وی در پاسخ به سوالات فوق گفت: اولین و مهم ترین محور هویت، انسان است. تعریف هویت در سند تحول بنیادین و نهاد تعلیم و تربیت، تفاوت ماهوی با تعریف هویت در فلسفه، روانشناسی، و جامعه شناسی دارد. مفهوم هویت در مبانی نظری تحول بنیادین این گونه تعریف شده است: انسان با داشتن فطرت الهی برخورداری از عواطف و تمایلات و استعدادهای طبیعی و تاثیرپذیری نسبی از عوامل محیطی و وراثتی، در اثر نوع استفاده از عقل خویش و چگونگی درک موقعیت های مختلف (معرفت) و نحوه ی مواجهه اختیاری با آنها (براساس باورها، گرایش، اراده و عمل فردی و جمعی)، به تدریج واقعیتی مشخص و سیال در دو بعد فردی و اجتماعی می یابد که از آن با نام "هویت" و در تعبیر قرآنی "شاکله" یاد می شود. به گفته ایشان، شرایط هرچه باشد در نهایت خود فرد هست که هویت خویش را شکل می دهد. مانند فرزند امام هادی ملقب به جعفر کذاب یا پسر نوح که شرایط برای هدایت و سعادت آن ها فراهم بود، اما هویتشان به شکل متناقضی شکل گرفت.
به عقیده دکتر قمصری، وجوه مشترک هویتی ما، ایرانی و اسلامی بودن ماست. از سوی دیگر دینداری از وجوه دیگر هویت ماست. همچنین هویت،سازه ای ترکیبی است. برای انسان هم هویت دینی لازم است و هم هویت ایرانی و مهم تر از این ها هویت انسانی که بالاترین سطح هویتی است.
تکوین و تحول هویت به نحوه خردورزی بستگی دارد، و این تکوین جریان منحصر به فردیست که به بعد فردی و اجتماعی وابسته است.
ایشان در تکمیل صحبت هایشان فرمودند: مدرسه موفق، مدرسه ایست که زمینه شکل گیری هویت ایرانی و اسلامی را فراهم کند. امروزه گرفتار دانش گرایی شدیم اما باید به عنوان دست اندرکاران نهاد تعلیم و تربیت ، روی صفات کار کنیم. و در نهایت اینکه مهم ترین نقش شکل دهی و ساخت هویت به وسیله نهاد تربیت است.
در ادامه دکتر خرمایی حول محور "آموزشِ منش در مدارس و نقش ان در انسجام بخشی هویت دانش آموزان" سخن گفتند.
به گفته ایشان منش به رفتارها و ویژگی هایی که ما خود را به وسیله ان ها تعریف میکنیم. منش اخلاقی از مهم ترین جنبه های هویت و دارای جایگاه خاصی است
منش اخلاقی نیز، آن چه که فرد به طور عمدی و بر اساس ارزش ها و اهداف، از خود می سازد، تعریف شد. رشد منش وابسته به تجربه است و تحت تاثیر فرهنگ و اجتماع قرار می گیرد. منش با افزایش سن به ویژه از بلوغ تا اوایل بزرگسالی افزایش می یابد و پس از آن به میزان اندکی رشد می یابد.
در ادامه از نقش و تاثیر نهاد تعلیم و تربیت در ساخت شرایط شکل گیری منش و اهمیت عنصر تجربه سخن گفته شد. به گفته ایشان ویژگی های خوب و فضائل قابل آموزش است و افراد بر اساس ان به هویت می رسند.
ایشان در انتها به منظور جمع بندی تربیت را اینگونه تعریف کرد: رساندن متربی از وضع موجود به وضع مطلوب. و گفتند تربیت در آموزش و پرورش مغفول مانده است
سومین سخنران این جلسه، دکتر تقوی عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز بود. ایشان "جایگاه هویت ملی در شکل گیری نهاد علم در ایران" را مورد بررسی و تببین قرار دادند.
به گفته دکتر تقوی هر دانشی در مسیر پیشرفت خود، علاوه بر پرورش در بستر تاریخیاجتماعی خود، بر مبانی مختلفی شامل اهداف، غایات و خواسته های محقق مبادی فلسفی، برداشت از هستی، انسان، معرفت و ... نیازهای مقطعی و راهبردهای حاکم بر نظام اموزشی یک کشور و... استوار است.
برای آن که به دانش های موردنیاز خود در یک سیستم یکپارچه که کمترین میزان تناقضات در آن وجود داشته باشد، دست یابیم، نیازمند آن هستیم که محققین ما به خصوص در رشته های علوم انسانی از طریق مباحث اقناعی، اولا نقدی بر قابلیت های علوم انسانی متداول داشته باشد. آنگاه مسیر و نقشه راهی را تدوین نمایند که ما را به سمت رفع نیازهای واقعی مان سوق دهد.
وی در پاسخ به این سوال که، برای اینکه خروجی علوم انسانی در کشور ما، دست یابی به مدل پیشرفته ای برای اداره جامعه مبتنی بر نیازها و اهداف ما باشد، چه باید کرد؟ گفت ما باید اولا نوک پیکان دانش را دنبال نماییم تا از دانش موجود عقب نمانیم. ثانیا تمهیداتی فراهم کنیم تا حداقل آن دسته از اساتیدی که علاقه مندند در چارچوب ساختن مدلی مناسب با زیست بوم ایران تلاش نمایند و زمینه را برای فعالیت مهیا ببینند. در ادامه مطرح کردند: آنچه امروز در دنیا به نام علم مطرح است، پارادایم ها و دیسپلین های علمی است. تعدد و تنوع در پارادایم های علمی (حداقل) در علوم انسانی، حاکی از آن است که به مسائل واحد به شکل های متعددی می توان نگریست.
برای هماهنگی نظامواره ها، باید بخش های مختلف جامعه رویکردی یکسان داشته باشند. پارادایم های علمی یک نظامواره با مبادی فکری معرفتی و روش شناختی خاص خود هستند. هر نظامواره علمی وقتی میتواند به حیات علمی خود ادامه دهد که از انسجام درون پارادایمی برخوردار باشد و بتواند به نیازهای محیطی خود پاسخ گوید، در غیر این صورت دیر یا زود منحل خواهد شد. اگر منفعل باشیم و راه ساده تر را برگزینیم یعنی دانشی که در یک زیست بوم خاص در یک مسیر تاریخی - اجتماعی و برای پاسخ به نیازهایی برخاسته از آن محیط شکل گرفته است را عیناً منتقل کنیم باید داشته های خود را که با داشته های فرهنگ مبداء ناسازگار است،کنار بگذاریم چون نظامواره باید وحدت داشته باشد و التقاط دردسرساز است .
ایشان ضمن بیان مثل سندروم دونده ی متوهم (مثل فردی که در میان گروهی دونده قرار گرفته است ولی نه مبدا را میداند و نه مقصد را!)؛ وضعیت دانشگاه های امروز کشور را مشابه این مثل دانست. از دانشگاه های امروزیست در ایران که در میانه راه دانشگاه های غرب وارد شدند، در حالی که فکر می کنند با آن ها هم مسیرند ولی مبدا، مقصد و هدف آن ها را نمی دانند.
در انتها دکتر مرزوقی در باب " نسبت تربیت و هویت از منظر رویکرد بومی_جهانی " سخن گفتند.
ایشان در ابتدا به تعریف و تحلیل مفهوم تربیت و معنا و ریشه آن پرداختند. و در ادامه در باب هویت گفتند، کارکرهای هویت تعیّن، تعلق و تمایز است . عامل وصل و فصل ماست. سپس در بحث از مسئله شکل گیری دهکده جهانی تحت تاثیر وسایل ارتباطی گفت: انقلابی که به واسطه سرعت شدت و گسترش حیرت آورتکنولوژی اطلاعات و تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات، رخ داده است؛ آرامش، امنیت و هویت پیشین انسان ها و جوامع را در معرض تغییر، تحول و تهدید قرار داده است. از این رو به لحاظ هویت مورد تهدیدی همه جانبه قرار داریم.
به گفته ایشان نکته مهم این است که مرز سیاسی و فرهنگی دیگر مفهومی ندارد. بنابراین به نقش مهم آموزش و پرورش و عمل تربیت در مسئله هویت در وضعیت کنونی پرداختند.
در نهایت ایشان تربیت ایده ال را بدین گونه تعریف کردند : تربیت یک انسان عامل- عاقل -وطن خواه -جهان نگر .
در انتها جلسه با پرسش و پاسخ به اتمام رسید.
